Natuur en milieu

Toerisme en recreatie kunnen zowel positieve als negatieve effecten hebben op natuur en milieu.

Toerisme en recreatie brengen per definitie veel verplaatsingen met zich mee: van bezoekers van en naar de bestemming - met het vliegtuig, auto of andere vervoermiddelen - , van bezoekers op de bestemming tijdens het ontdekken van de omgeving, voor de bevoorrading en van personeel. Dit leidt tot meer uitstoot van CO² en fijnstof (nadelige invloed op luchtkwaliteit en gezondheid) en kan bijvoorbeeld zorgen voor meer verkeersopstoppingen.

Bezoekers maken tijdens hun verblijf gebruik van water en energie, direct of via de aanbieders van toeristisch-recreatieve diensten. Met het oog op de energietransitie en de klimaatambities is het van belang om het gebruik van elektriciteit en gas zoveel mogelijk te beperken en/of uit duurzame energiebronnen te halen. De beschikbaarheid van zoet water, drink-/leidingwater is in sommige regio’s en seizoenen al een aandachtspunt en zal in de toekomst alleen maar belangrijker worden. Daarnaast neemt ook het afval toe als gevolg van toerisme en recreatie, het restant van toeristisch-recreatieve producten en diensten (bijvoorbeeld voedsel, wasgoed, bedrijfsafval etc.).

Tevens kunnen toerisme en recreatie een enorme druk leggen op het grondgebruik in een gebied. Dit kan leiden tot bijvoorbeeld bodemerosie, meer vervuiling en zwerfafval, geluidshinder en lichtvervuiling. Dit alles kan 

leiden tot verstoring van natuurlijke habitats, meer druk op (bedreigde) diersoorten en daarmee een aantasting van de natuur. Ook de bezoeker(stroom) zelf kan een oorzaak hiervan zijn. Daarnaast heeft dit ook een invloed op de leefbaarheid van inwoners in en rondom een gebied. 

Het zijn niet alleen negatieve effecten van toerisme en recreatie op natuur en milieu. Er is voldoende wetenschappelijk bewijs dat een bezoek aan de natuur een positieve invloed heeft op de mentale en fysieke gezondheid (RIVM rapport Groen en Gezondheid). De natuur levert een belangrijke bijdrage aan een beweegvriendelijker omgeving. In het Nationaal Preventieakkoord is afgesproken dat in 2040 75% van onze inwoners voldoet aan de beweegnorm van per week 150 minuten matig intensief bewegen (op dit moment is dit minder dan de helft). De natuur kan verleiden tot meer bewegen. Het bezoek aan de natuur kan daarnaast leiden tot extra bewustwording en waardering voor de natuur bij bezoekers, waardoor de bereidheid om natuur te beschermen groeit. Toerisme en recreatie kunnen extra middelen genereren voor het behoud en ontwikkeling van de natuurlijke omgeving. Op een aantal bestemmingen dragen inkomsten vanuit toerisme en recreatie rechtstreeks bij aan betere bescherming van de natuur. Toerisme en recreatie kunnen dus zowel een negatieve bijdrage als ook een positieve bijdrage leveren aan natuur en milieu. 

Het tegengaan van klimaatverandering en het behoud van natuurlijke ecosystemen en biodiversiteit zijn de grote opgaven van deze tijd. Dit betekent dat negatieve impact van toerisme en recreatie op natuur en milieu moet worden geminimaliseerd. De impact moeten sowieso passen binnen de (ecologische) draagkracht van een bestemming.

Dit is niet alleen belangrijk voor natuur en milieu, en daarmee voor het leven op aarde, het is ook van belang voor toerisme en recreatie als sector. Immers, de natuurlijke omgeving behoort tot de belangrijkste redenen om een bestemming te bezoeken. Het aantasten van die omgeving kan afbreuk doen aan de aantrekkelijkheid van de bestemming en zo ook negatieve gevolgen voor toerisme en recreatie hebben. Het is dus vanuit meerdere opzichten van belang om de impact van toerisme en recreatie op natuur en milieu te monitoren.

Toepassing in de praktijk

In algemene zin kan worden gesteld dat de negatieve impact van toerisme en recreatie op natuur en milieu sowieso geminimaliseerd moet worden. Denk aan het verminderen van de carbon footprint, het verlagen van water- en energieverbruik, het verminderen van afvalstromen en het voorkomen van verstoringen van de natuur.

Indicatoren die inzicht geven in de impact van toerisme en recreatie op de natuur en milieu zijn echter nog schaars. Dit komt mede omdat het ontbreekt aan regionale data en data die de gevolgen van toerisme en recreatie kunnen bewijzen. Vaak zijn het generieke cijfers, die lastig te relateren zijn aan toerisme en recreatie. Toch zien we de laatste jaren, door groeiende aandacht voor dit onderwerp, steeds meer data beschikbaar komen die enig inzicht geven. We zijn echter (nog) lang niet bij het gewenste resultaat en er moeten 

nog veel stappen gezet worden om tot goede inzichten te komen.

Veel indicatoren gerelateerd aan impact op de natuur en milieu zijn dus moeilijk te relateren naar toerisme en recreatie. Toch kunnen ook generieke data soms benut worden. Een voorbeeld betreft de gemiddelde hoeveelheid afval per inwoner, een indicator die jaarlijks op regionaal niveau wordt gepubliceerd door het CBS. Zeeland scoort altijd slecht in deze tabellen, maar het sterke vermoeden is dat dit getal wordt beïnvloed door het grote aantal bezoekers in relatie tot een laag inwoneraantal. Zo kan door het vergelijken van generieke data tussen regio’s soms toch een indruk worden verkregen van de rol van toerisme en recreatie. Er moet hierbij wel nadrukkelijk ook naar andere factoren gekeken worden (bijvoorbeeld verkeer, industrie etc.).

* oorzaak/gevolg relatie niet bekend. Wel groot vermoeden dat er samenhang is met toerisme en recreatie.

Vogelbescherming Nederland
Vogelbescherming Nederland geeft in het rapport “Verstoring van vogels door recreatie” een geactualiseerd overzicht van de kennis over effecten die recreatie heeft op vogels, en van de maatregelen die ingezet kunnen worden om deze effecten te beperken. Op basis van de literatuur en deskundigenoordeel zijn inzichten in effecten toegepast op de Nederlandse biotopen en soorten. Verstoringsafstanden zijn daarbij geactualiseerd.

Noord-Holland
In Noord-Holland is sprake van een sterk groeiende en veranderende recreatiedruk. De huidige natuur- en recreatiegebieden hebben geen oneindige capaciteit om deze groei op te vangen en de draagkracht van de natuur laat niet in alle gebieden toenemende recreatie toe. Daarom is een regio-overstijgend onderzoek uitgevoerd naar het ‘functioneren’ van de gebieden (aanbod) in relatie tot de ontwikkeling van de vraag. Hoe verhouden de gebieden zich tot elkaar, kan het recreatieve gebruik geoptimaliseerd worden en wat zijn de gebiedsoverstijgende opgaven voor de toekomst? Er is een bovenregionale analyse gemaakt en een analyse op gebiedsniveau.

Alterra

Alterra heeft een uitgebreide studie uitgevoerd naar recreatie en natuur in Natura 2000 gebieden. In dit rapport wordt beschreven wat de mogelijke effecten zijn van recreatie op Natura 2000-doelsoorten en habitattypen. Daarbij is speciale aandacht besteed aan het monitoren van recreatiegedrag en de effecten op de natuur.